براساس قانون احزاب سیاسی افغانستان، از آغاز سال ۲۰۰۳ تاکنون ده‌ها حزب و ائتلاف، با تفکرات و گرایشات مختلف، در وزارت عدلیه ثبت شده‌اند.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، ناصر حافظی، مسوول ثبت احزاب سیاسی در وزارت عدلیه افغانستان می‌گوید که تا‌کنون ۵۱ حزب سیاسی با گرایش‌های مختلف در این وزارت ثبت شده‌اند.
به گفته او، احزاب سیاسی خواست‌شان را به صورت درخواست به وزارت عدلیه فرستاده و پس از بررسی، به آنان جواز توزیع داده خواهد شد.
شهرت کامل رهبر حزب، شعار حزب و شرح فعالیت‌های آن، از مواردی‌اند که در برگ درخواستی از سوی رهبر حزب باید به وزارت عدلیه ارسال شود.
افغانستان یکی از کشورهایی است که به گفته شماری از کارشناسان، از نظر تکثر و تعدد احزاب سیاسی درمیان کشورهای منطقه جایگاه برتری دارد، اما از لحاظ کارکرد و سیاسی شدن در درجه پایینی قرار دارد.
در سه دهه گذشته، بر اثر جنگ‌های داخلی میان احزاب و گروه‌های مختلف در این کشور، خسارات و تلفات زیادی بر مردم وارد شده است.
با این همه، احزاب مطرح افغانستان، در جریان چند سال اخیر، تجارب بزرگ و مهم سیاسی، چون انتخابات ریاست‌جمهوری (۲۰۰۴) و انتخابات پارلمانی (۲۰۰۵) را آزموده‌اند.
از این میان، شماری از احزاب مطرح و رهبران پرنفوذ شان در میان مردم، با تشکیل ائتلاف‌ها و گروه‌های سیاسی در مقابل کارکردها و برنامه‌های کاری حکومت، جبهه‌های مختلفی را تشکیل داده‌اند.
حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان به رهبری حاجی محمد محقق، حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان به رهبری عبد الرشید دوستم، حزب افغانستان نوین، به رهبری محمد یونس قانونی، حزب حق و عدالت به رهبری حنیف اتمر، حزب دعوت اسلامی به رهبری استاد سیاف، حزب اسلامی به رهبری عبدالهادی ارغندیوال و شماری دیگر از احزاب کوچک و بزرگ، از احزاب فعال و مطرح سیاسی در این کشور خوانده شده‌اند. این احزاب با ۸ تا ۲۰ سال سابقه در کشور از اثر گذارترین نهادهای سیاسی در افغانستان عنوان شده‌اند.
به باور شماری از کارشناسان این احزاب در معرفی نامزدان برای انتخابات ریاست جمهوری، معرفی نماینده به مجلس و جبهه‌گیری در مقابل حکومت دست بالایی دارند.
این احزاب با همه تلاش‌ها و دستاوردهایشان چالش‌هایی نیز در مقابل دارند که کارشناسان عامل اصلی این مشکلات را جامعه سنتی خوانده‌اند.
رحمت‌الله بیژن‌پور، کارشناس مسایل سیاسی می‌گوید که احزاب، براساس آیین نامه‌ها و طرح‌هایی که می‌سازند جامعه را در برابر خود و خود را دربرابر جامعه تعریف می‌کنند.
به گفته او، رهبران احزاب در حقیقت پیشرفت جامعه را از دید خودشان تعریف می‌کنند و بینش تفکر خود را که برخاسته از ضرورت‌های مشهود و توسعه جامعه است مطرح می‌کنند.
بیژن پور، سنتی بودن و عدم بلوغ سیاسی اعضای جامعه را از مشکلات اصلی فراروی احزاب سیاسی افغانستان عنوان کرده است.
او می‌گوید که احزاب جدید نیز به دلیل نداشتن فعالیت‌های مدنی و خیزش‌های همگانی و برخی برخوردهای تند سیاسی از جایگه خوبی در میان مردم برخوردار نیستند.
این آگاه مسایل سیاسی می‌گوید که مردم تاکنون به احزاب سیاسی به عنوان مجرای پیشرفت و ترقی باور ندارند و اعضای جامعه با احتیاط و محافظه کاری با احزاب سیاسی برخورد می‌کنند.
– تلاش برای نفوذ در میان مردم
پس از دوره انتقالی و روی کار آمدن حکومت جدید در افغانستان برخی از این احزاب با تشکیل گروه‌ها و ائتلاف‌های سیاسی، در نظر دارند تا نقش خود را در جامعه و دولت پررنگ تر سازند.
اتلاف جبهه ملی افغانستان به ریاست احمد ضیا مسعود و ائتلاف ملی افغانستان به ریاست دکتر عبدالله عبدالله از گروهای قدرتمند سیاسی منتقد دولت به شمار می‌روند.
این گروه‌ها متشکل از چهره‌های مطرح جهادی و سیاسی، توانسته‌اند به عنوان اپوزیسیون بزرگ در مقابل حکومت فعلی، جا باز کنند.
جبهه ملی افغانستان به ریاست احمد ضیا مسعود، پس از اعلام موجودیت در سال گذشته (۱۳۹۰) موضع گیری‌های سیاسی خود را در مقابل حکومت اعلام کرد. اعضای رهبری این ائتلاف علت تشکیل آن را، عدم اقتدار حکومت، ناامنی و بی ثباتی در کشور خوانده‌اند.
حاجی محمد محقق، رهبر حزب وحدت ملی مردم افغانستان، عبدالرشید دوستم، بنیان گذار حزب جنبش ملی مردم افغانستان و احمد ضیا مسعود، معاون پیشین رییس جمهور از رهبران ارشد این اتئلاف به شمار می‌روند.
از سوی دیگر ائتلاف ملی افغانستان به ریاست دکتر عبدالله عبدالله و شماری از افراد پر نفوذ کشور تلاش دارند تا با جبهه گیری سیاسی در مقابل حکومت راه‌شان را برای به دستگیری قدرت در انتخابات آینده ریاست جمهوری باز کنند.
این گروه نیز سال گذشته اعلام موجودیت کرده و حکومت کنونی را ضعیف و فاقد اقتدار خوانده است.
به باور کارشناسان، این گروه‌ها به دلیل حضور رهبران احزاب مطرح کشور به عنوان اعضای رهبری، از حمایت گسترده مردمی برخوردار هستند.
این گروه‌ها از آغاز تشکیل تاکنون، گردهمایی‌هایی را نیز به منظور جذب حمایت مردم در برخی ولایات کشور راه اندازی کرده‌اند.
بیژن پور، کارشناس مسایل سیاسی بر این باور است که جامعه افغانستان سنتی است و از احزاب سیاسی کهنه کار نیز بیشتر حمایت می‌کنند.
به گفته او احزاب سنتی با رهبران پر نفوذ ریشه در باورهای مردم دارد زیرا در تحولات اخیر کشور سهم داشته و در کنار مردم بوده‌اند.
بیژن پور تاکید دارد احزابی که در یک دهه اخیر ساخته شده‌اند، کارآمدی خوبی ندارند و رهبری آنان نیز به دست افرادی است که هویت و شناسایی خوبی در جامعه ندارند.
پیشتر مقام‌های ائتلاف ملی و جبهه ملی در دیدارهایی اعلام کردند که برای انتخابات ریاست جمهوری آینده، یک کاندید را معرفی خواهند کرد.
با این حال، شماری از کارشناسان مسایل سیاسی می‌گویند، در صورتی که این گروه‌ها از یک کاندید حمایت کنند، امکان پیروزی‌شان در انتخابات بیشتر خواهد بود.
در همین حال، رهبران این گروه‌ها، هرازگاهی تلاش کرده‌اند تا با ملاقات‌ها و دیدارشان با احزاب و نمایندگان کشورهای خارجی، تاثیرگذاریشان نسبت به آینده کشور و حمایت خود، از سوی جامعه بین الملل را نیز افزایش دهند.
– منابع تامین مالی احزاب و نقش آن در نظام سیاسی
بیژن پور می‌گوید که نظام دولت به هر نوعی که باشد احزاب سیاسی برنامه‌ها و استراتژی‌های خود را در میان مردم مطرح خواهند کرد.
به گفته او زمانی که مردم احزاب و گروه‌های سیاسی را قبول نکنند و بر فعالیت‌های آنان باور نداشته باشند هر نظامی را که در کشور پیاده کنند نتایجی بهتر از وضعیت کنونی کشور نخواهد داشت.
بیژن پور می‌گوید که احزاب اساسی‌ترین رکن پیشرفت، تغییر و ابزاری برای ترقی هستند و فردی با شخصیت اجتماعی و فراگیر به عنوان رهبر حزب انتخاب می‌شود.
از سوی دیگر، منابع تامین مالی احزاب از مسایل بحث برانگیز خوانده شده است که به باور آگاهان معلوم نبودن این منابع، از عوامل اصلی عدم حمایت مردم از احزاب سیاسی خوانده شده است.
بیژن پور می‌گوید که منابع مالی احزاب متفاوت است، شماری از احزاب دارای امکانات مالی‌اند که از سال‌های پیش اندوخته‌اند و یا در دوران جهاد از منابع بیرونی برایشان جمع آوری کرده‌اند.
این کارشناس سیاسی تاکید کرد که برخی دیگر از احزاب و گروه‌های سیاسی بهانه‌های گوناگون برای منابع مالی‌شان دارند.
بیژن پور می‌گوید که این احزاب با شماری از نهادها و احزاب مختلف کشورهای خارجی همکاری داشته و علاوه بر تامین مالی، به عنوان سازمان‌های غیردولتی (ان‌جی‌او)در کشور فعالیت دارند.